Dan Državnosti, Dan Vojske - Sretenje

Ustanak je podignut u Orašcu kod Topole 15. februara 1804. godine, a neposredan povod bila je "seča knezova", odnosno ubistvo četvorice srpskih prvaka u januaru, što je izazvala silno ogorčenje u narodu.

Odluka o podizanju ustanka doneta je na velikom narodnom zboru u Orašcu 15. februara, a na čelo bune protiv dahija stao je vožd Đorđe Petrović od Turaka nazvan Karađorđe (Crni).

U prvo vreme ustanak je imao karakter borbe protiv janičarskih siledžija, ali raja nije htela da položi oružje, bez garancije jedne strane sile, ni nakon što je portin izaslanik iz Bosne, Bećir-paša u avgustu naredio ubistvo četvorice glavnih dahija u nastojanju da smiri bunu.

Srbi su nastavili da pružaju snažan oružani otpor i tražili veze s Austrijom i Rusijom, pa se tako borba protiv dahija razvila u borbu protiv tri i po veka turske tiranije i vlasti.

U narednih nekoliko godina ustanička vojska, pod vođstvom Karađorđa razbila je turske snage u čuvenim bitkama kod Ivankovca, Deligrada, Mišara, na Suvodolu, u Beogradu i drugim mestima i oslobodila gotovo celu teritoriju tadašnjeg Beogradskog pašaluka.

Srbija na vetrometini ondašnjih svetskih sila

Prvi srpski ustanak je ugušen 1813. godine, ali je dve godine kasnije buknuo drugi i tada je Srbija imala velikog zaštitnika u moćnom ruskom carstvu sve do 1830. kada je na osnovu sultanovog hatišerifa postala vazalna država turskog carstva.

Svi uspesi postignuti potom, između 1815. i 1833. godine, imali su izvorište u Prvom ustanku koji je razvio borbene i organizatorske sposobnosti srpskog naroda.

Upravo zato što se Prvom srpskom ustanku javljaju prvi organizovani oblici oružane sile buduće srpske države, Sretenje se slavi i kao dan Vojske Srbije. Time se pokazuje kontinuitet vojnog organizovanja u Srbiji i povezanost srpske države i vojske.

Uspesi u Prvom i Drugom ustanku, poznati u evropskoj istoriji kao "srpska revolucija", omogućili su da u vreme vladavine kneza Miloša Obrenovića budu udareni temelji moderne srpske nacije i države.

Prvi najviši pravni akt zemlje, kakvim se tada moglo pohvaliti malo zemalja u svetu, usvojen je na zasedanju Narodne skuštine na veliki hrišćanski praznik Sretenje, 15. februara 1835. koje je održano u porti pravoslavne crkve u Kragujevcu, tadašnjoj prestonici kneževine.

Hroničari su zabeležili da je tog dana zasedanje Skupštine "živo očekivano i od naroda i od starešina", da je stiglo blizu 2.500 zvaničnih predstavnika i oko 10.000 znatiželjnika iz varoši i okoline, a u čast donošenja Ustava, grad je uveče obasjao vatromet.

Ustav Srbije opozvan jer je previše liberalan

Sretenjski ustav imao je 14 glava i 142 člana koji Srbiju definišu kao nezavisnu kneževinu podeljenu u okruge, srezove i opštine.

Uspostavljeno je pet ministarstava (popečateljstava) - pravde, unutrašnjih dela, finansija, vojnih i inostranih dela, a prosvetom je najpre upravljao ministar pravde, a potom spoljnih dela.

Ustav je regulisao položaj kneza, državnog Sovjeta i Skupštine, a celo jedno poglavlje bilo je posvećeno građanskim pravima.

Nastao prema projektu Dimitrija Davidovića, koji je bio poštovalac francuskih institucija, Sretenjski ustav je ubrzo opozvan zbog protesta Turske, Austrije i Rusije, koje su ga smatrale preterano liberalnim.

U decenijama koje su usledile "Stara Srbija" je stalno bila područje pojačanog terora i različitih nastojanja tadašnjih imperija da spreče obnavljanje srpske države na Balkanu.

Zato je Srbija međunarodno priznata tek na Berlinskom kongresu 1878. godine, posle pobede u rusko-turskom ratu, ali se smatra da je s Prvim srpskim ustankom počela duhovna i državna obnova srpskog naroda.

Državnost Srbije u Kraljevini SHS, Kraljevini Jugoslavije i SFRJ

Teško stečenu državnost u vekovnim bunama i ratovima, Srbija je posle Prvog svetskog rata ugradila najpre u temelje Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, odnosno Kraljevine Jugoslavije, a posle Drugog svetskog rata 1945. godine na njima je ponikla nova država SFRJ.

Zbog protivljenja njenom nasilnom razbijanju devedesetih godina prošlog veka, Srbija je poslednja od šest bivših republika ponovo stekla nezavisnost, ali i zbog toga što su se vlasti u Beogradu pune tri godine trudile da očuvaju zajedničku državu sa Crnom Gorom.

Nacionalni praznik Srbija slavi na Sretenje od 2002. godine, ali tek nakon punih 89 godina, posle odvajanja Crne Gore 2006. godine, prvi put to ponovo čini kao samostalna država.

Ove godine Dan državnosti Srbija obeležava u diplomatskoj borbi za očuvanje Kosova i Metohije, nakon nelegalne secesije koju su 17. februara prošle godine jednostrano proglasili Albanci u pokrajini. (RTS)