Lepota Subotičke sinagoge

Predsednik Jevrejske opštine Subotica, Tomislav Halbror kaže da je Sinagoga u vremenu u kom je izgrađena bila izuzetak, pošto je jevrejski stil gradnje u to vreme bio mavarski, preuzet iz Španije. Građena je uvučena kao u baštu, jer je hrišćanima smetalo da se vidi.

Ona je bila druga po veličini na svetu, odmah posle one u Budimpešti. Nakon Prvog svetskog rata u Njujorku je sagrađena najveća sinagoga, pa je subotička postala treća po veličini. Ona svedoči o okolnostima i uticajima kojima je bila podložna jevrejska zajednica početkom XX veka.

Sinagoga je simetrična jednospratna građevina. Petokupolna je, a centralna kupola koja ima prečnik od 25 m, dominira nad 4 manje ugaone kupole, podignute nad povišenim bočnim prostorima. Ti bočni prostori, u kojima je smešteno stepenište, nalaze se na sva četiri ugla građevine i skladno se uklapaju s njom. Na vrhu svake kupole je Davidova zvezda, tako da ih ima ukupno pet.

Davidovu ili šestokraku zvezdu čine dva isprepletana trougla. Počinje da se koristi u vreme vladavine Davida koji je bio najzanimljiviji jevrejski kralj. Zvezda se nalazila na njegovom štitu.

Tomislav Halbror kaže da šestokraka zvezda nije jevrejski simbol.

Jevrejski simbol bi bio sedmokraki svećnjak, pošto bog u Starom zavetu naređuje Mojsiju da napravi takav svećnjak. Pored toga, simbol predstavljaju dva dlana, a na svakom od njih spojena po dva prsta, kao i vrč iz kog sveštenik pere ruke.

Rekonstrukcija Sinagoge je započeta 1970. godine kada se centralna kupola zarotirala i nakrivila toliko da je postojala mogućnost da se sruši i povuče sa sobom čitavu građevinu. Ona je obnovljena 1980. godine.

Jevrejska opština je predala Sinagogu u vlasništvo skupštine opštine 1976.godine, s ciljem da se rekonstrukcija obavi u doglednoj budućnosti.

Ona je proglašena za spomenik kulture 1974. godine i tako je stavljena pod zvaničnu zaštitu, dok je 1990. godine proglašena za spomenik kulture od velike važnosti.

Od 1996. godine uvrštena je u listu 100 najugroženijih spomenika kulture Svetskog spomeničkog fonda.

Takođe, nalazi se na listi svetske graditeljske baštine UNESCO-a.

Tomislav Halbror navodi da se rekonstrukcija Sinagoge često radi nestručno, novac se troši kao alibi da bi neki majstor ili firma dobili posao.Donatori iz inostranstva nisu uvereni da bi njihova sredstva na adekvatan način bila uložena.

Poslednjih godina manje značajne sinagoge u Belorusiji, Ukrajini, Poljskoj su renovirane, dok subotička, poznata od Japana do Amerike, nije u funkciji.

Spolja je vidno oronula, na pojedinim mestima nema fasade, pa se vide cigle, a zidovi su popucali. Na prozorima iznad glavnih i bočnih vrata nedostaju stakla.

Na stepenicama na ulazu se nalaze pukotine, a iz pojedinih je počela da raste trava.

Sada, Jevreji u Subotici, kojih ima 220, koriste za bogosluženje manju prostoriju u Jevrejskoj opštini, koja je nalik unutrašnjosti Sinagoge.

Autorka: Nataša Došen
Izvor: B92