Pomen junacima u Bici kod Kaponje iz 1849. godine

Parastos će se održati nakon Svete Liturgije, koja počinje u 8:30 časova, u hramu Svetog Vaznesenja Gospodnjeg. Obred će biti služen pred spomen-pločama koje je Crkvena opština podigla na ulazu u hram, 1928. godine, na 70. godišnjicu Revolucije iz 1848. Društvo za zavičajnu istoriju i kulturu „Stara Subotica“ pozvalo je subotičke pravoslavce da prisustvuju ovom pomenu, koji se održava uoči „Spasovdanskih svečanosti“.

Bitka kod Kaponje (na putu iz Subotice prema Bajmoku), odigrala se 5. marta 1849. godine, između austrijske Carske vojske, sastavljene od Srba iz Petrovaradinske nacionalne garde, sremskih graničara, pripadnika Šajkaškog bataljona, dobrovoljaca iz Sombora, drugih krajeva Bačke i Kneževnine Srbije, ukupne snage do 4.000 boraca i Mađarske revolucionarne vojske, snage do 15.000 vojnika, koji uglavnom nisu bili Subotičani (iako su značajno učestvovali i subotički odredi), a među kojima je bilo i elitnih konjanika – husara, iz Sente, Segedina i okoline.

Carskom vojskom komandovao je major Dimitrije Stejin iz Šajkaške, sa pomoćnikom majorom Dragićem iz Stare Pazove. Komandant Revolucionarne vojske bio je potpukovnik Laslo Gal, iz Arada. Carska vojska nije imala konjanika ali je imala desetak manjih i jedan veliki top.

Bitka je otpočela oko jedan čas popodne topovskim dvobojem i žestokim napadom Carske vojske na centralne položaje branilaca, sa namerom da neutrališe ili zaposedne topovske baterije, što joj je u dobrom delu i uspelo. U žestokom jurišu, prethodno se prebacivši sa glavninom snaga na drugu stranu Кrivaje, Srbi su načinili veliki podvig razbivši prednje odrede pešadije branilaca. Ugrožen je bio i sam potpukovnik Gal, koji je rukovodio celokupnim centrom. Carska vojska je u jurišu čak uspela (iako je imala pred sobom dosta nepovoljnu konfiguraciju terena) da pomeri napred tri laka topa, da ih stavi u dejstvo i time još više unesu pometnju među branioce, nanoseći im velike gubitke. Srbi su preko statički nestabilnog drvenog mostića uspeli da, zajedno sa glavninom svoje vojske, prebace i svoj najveći top od 16 funti, koji su zvali "Čiča" (u nekim izvorima „Žuja“).

Tok bitke je odlučila somborska Mađarska nacionalna garda koja je, iako potisnuta, uspela da očuva svoj poredak, zaustavi napad, a zatim izvrši kontra juriš, odbacivši Carsku vojsku na početne položaje. Osim toga, položaj Srba su ugrozile sveže snage Revolucionarne vojske potpomognute konjicom, koja je delovala sa bokova. Malobrojni carski vojnici nisu mogli da zadrže napad. Prethodno gurnuvši tri topa u Кrivaju, povukli su se na početne položaje, koji su bili sa druge strane Кrivaje, a zatim su nastavili povlačenje dalje ka Bajmoku i Somboru.

Tobdžija koji je rukovao "Čičom", šajkaški potporučnik Novak Nikolašev, nije uspeo da organizuje njegovo izvlačenje (zbog močvarnog terena koji se tokom kretanja još više raskvasio), a pošto nije hteo da izgubi top, niti da se povuče bez njega, uzviknuo je "Ne dam Čiču dok ne umrem" i poginuo je braneći ga. Bitka je završena u rani sumrak, između 16:00 i 17:00 časova. Zbog težine samih borbi i junaštva srpskih vojnika, potpukovnik Gal je odlučio da se protivnička vojska dalje ne goni prema Bajmoku i Somboru. 1999. godine, na 150. godišnjicu bitke, Grad Subotica podigao je spomenik na njenom poprištu.

U Subotici, kao značajnom vojnom centru Mađarske revolucije, u zatvorima je držano mnogo ljudi sa svih frontova. U periodu od 24. februara do 25. maja 1849. godine, pogubljeno je četrdeset i troje Srba, uglavnom ratara iz Srbobrana (koji je osvojen od Revolucionarne vojske 3. aprila 1849. uz velika stradanja). Spomen ploče podignute su tek 1928. godine, na inicijativu sveštenika Marka Protića, koji je prikupio podatke o stradalima, od kojih je samo jedan bio Subotičanina, dvadesetdevetogodišnji trgovac Petar, iz znamenite porodice Radić.

Spomen-ploče, sa desne i leve strane ulaza u hram Svetog Vaznesenja Gospodnjeg, iako izrađene od granita, napukle su od detonacija koje su srušile zgradu pravoslavne crkvene opštine prilikom savezničkog bombardovanja Subotice, 1944. godine.

U društvu „Stara Subotica“ ističu da su se ugledali na mađarska kulturna društva i organizacije, koje svih 170 godina, neguju sećanje na znamenitu bitku i da im je cilj da i srpski narod u Subotici jednako odaje počast akterima tih davnih i značajnih događaja iz zajedničke zavičajne istorije. Ona nas povezuje i podstiče bolje međusobno upoznavanje i razumevanje, čak i kada se tiče davnih sukoba, koji nas jačaju u volji da se nikada ne ponove.