Prošireno arheološko nalazište kod "Azotare"

Iako se očekivalo da bi na svim ovim lokacijama mogli biti ostaci srednjovekovnih ili antičkih  naselja, na tri od četiri lokaliteta nisu pronađeni ostaci arheoloških celina.

  - Jedini lokalitet u Subotici na kome smo pronašli ostatke, jeste onaj kod "Azotare" u Verušiću, koji je od ranije poznat i koji je veoma bitan u arheološkoj literaturi. On se prostire na nekoliko hektara, sve okolne njive pune su arheološkog materijala, ali je za potrebe zaštite lokaliteta iskopavan samo deo koji bi građevinskim radovima mogao biti ugrožen - kaže dr Neda Mirković Marić, arheolog konzervator savetnik Međuopštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Subotica.

U okviru ovog lokaliteta na kome su iskopavanja i ranije vršena, i to u 2 navrata (najpre za potrebe gradnje "Azotare" 1970-ih godina, a onda je Gradski muzej Subotica vršio iskopavanja 2007-2008. godine). Ranijim iskopavanjima istražene su na ovom lokalitetu tri nekropole. Sarmatska nekropola iz 4-5. veka imala je 56 grobova, a dve srednjovekovne nekropole, Verušić A iz 10. veka - 60 grobova i Verušić B iz 11-12. veka - 271 grob. Sada su pronađeni ostaci sarmatskog naselja, koje potiče iz 4. i 5. veka. 

 - Život na ovom mestu postojao je više stotina godina, a prostirao se od "Azotare", sa leve i desne strane reke Čik. Tokom istraživanja bliže "Azotari" pronađeno je sarmatsko naselje iz 4. i 5. veka, a koje čine 2 kuće, 3 zanatske celine 11 peći, 11 jama, 4 kanala i jedan rov. Kuće su bile pravougaone ili elipsoidne, poluukopane, sa delovima peći. Lakša konstrukcija i zidovi koji su bili okolo su urušeni, i to je propalo. Ono što mi nađemo je osnova kuće, ili objekta.

Na osnovu onoga što pronađu unutar nekog objekta, arheolozi rekonstruišu koja je njegova namena bila. 

 - Unutar kuće nađeni su prstenci, od razboja, zatim alatke od životinjskih kostiju, mnoštvo keramike koja odgovara tom periodu, dakle upotrebni predmeti koji svedoče o ovom vremenu. Zanatske celine su sličnog oblika, a u jednoj od njih našli smo tri peći. S obzirom na to, zanimljivo pitanje je kako je izgledao gornji deo objekta, ta konstrukcija koju nismo pronašli, koja se urušila. U pećima su nađeni ostaci topljenog metala, što znači da je ova celina služila za bavljenje metalurgijom. 

Ono što se uglavnom u svakom naselju pronađe jesu i jame koje su služile za odlaganje otpada, koji se uvek morao nekuda odlagati. 

 - U svakom naselju ima otpadna jama, bilo je potrebno negde skloniti đubre. To su uglavnom neke jame koje su se nalazile u blizini kuća. U njima se nađe polomljene grnčarije, delova životinjskih kosti, i svega drugog. 

Ovaj lokalitet najznačajniji i najpoznatiji je po  sarmatskoj nekropoli, sa prstenovima oko svakog groba. 

 - Ovde je otkriveno sarmatsko groblje, gde se grob nalazi u sredini, a oko svakog pojedinačnog groba je izgrađen rov/prsten, sa humkom. Tokom vremena te humke su zaravnjane, ne možemo da ih vidimo, te samo iskopavanjem možemo da ih detektujemo. Otkriveno je 10 grobova sa 8 rovova, a neki od rovova se preklapaju, što znači da je neki grob stariji, a drugi mlađi, odnosno da  je groblje postojalo duži vremenski period, te da su sahranjivani u većem vremenskom razmaku. 

Sarmati su pleme iranskog porekla, koje je na ovim prostorima živelo od 1. ili 2. veka pa sve do Seobe naroda, nakon čega se utapaju, odnosno nestaju u arheološkom zapisu. Karakteristično za njih jesu "opljačkani grobovi" - odnosno da se često ne nalazi ceo skelet u grobu. 

 - Pretpostavlja se da su imali svoj ritual sahranjivanja, orijentacija grobova je sever-jug, a sahranjivani su sa prilozima - ličnim predmetima kao što su ogrlice, prstenje, narukvice, naušnice, mnoštvom perli. Veruje se da su nosili kaftane sa perlicama, ili čak čizme, jer se često te perlice nađu pored nogu - 200 perlica, to nije narukvica ili ogrlica. Često se ne nađu sve kosti u grobu, a dve su pretpostavke za to - prema prvoj nije postojao taj tabu od diranja pokojnika, pa su grobovi otkopavani i pljačkani, a prema drugoj se smatra da su oni prethodno nešto radili sa skeletom, da su ga negde izlagali pa naknadno sahranjivali, mada se u nekim grobovima jasno vidi da su prekopavani. 

U malom broju grobova koji nisu opljačkani, pronađeni su metalni predmeti kao što su broševi, ali i veliki broj perli. 

 - U jednom grobu pronašli smo kopču u obliku konja, a u drugom običnu. Kopče su im služile da prikače tu odeću koju su nosili. One su od metala, mogu da budu od bronze i gvožđa. Iz svih ovih grobova sakupljena je zemlja u džakove, izvršena je flotacija, ispiranje, i nakon toga je u još mnogo grobova nađen veliki broj perlica.