Saopštenje Međuopštinskog zavoda za zaštitu spomenika povodom rušenja kuća u Ulici Braće Radić

Za potrebe izrade Izmene Plana detaljne regulacije za deo prostora oivičenog ulicama Maksima Gorkog, Beogradski put, Blaška Rajića i Senćanski put u Subotici, a na osnovu zahteva (br. 176-1/12 od dana 18.03.2019. godine) od strane obrađivača Plana J.P. za upravljanje putevima, urbanističko planiranje i stanovanje Subotica, Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture je izradio Detaljne mere zaštite urbanih i fizičkih struktura prostora koji se razrađuje Izmenom dela plana (Elaborat br. 176-2/12 od 04.06.2019. godine).

Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture u Subotici je, u skladu sa Zakonom o kulturnim dobrima, nadležan za izdavanje uslova za preduzimanje mera tehničke zaštite i drugih radova na nepokretnim kulturnim dobrima i kulturnim dobrima od velikog značaja, dok je za kulturna dobra od izuzetnog značaja nadležan Republički zavod za zaštitu spomenika kulture (u Subotici su kulturna dobra od izuzetnog značaja Gradska kuća i Sinagoga).

Osnov za izmenu dela Plana je Odluka o Izmeni dela Plana detaljne regulacije za deo prostora oivičen ulicama Maksima Gorkog, Beogradski put, Blaška Rajića i Senćanski put, koja je donešena na 20. sednici Skupštine Grada Subotice održanoj dana 27. decembra 2018. godine ("Službeni list Grada Subotica", br. 29/2018).

Granicu prostora koji se razrađivao Izmenom dela Plana čini: sa severozapada ulica Maksima Gorkog, sa severoistoka Senćanski put, sa jugoistoka ulica Dragiše Mišović i sa jugozapada ulica Braće Radić (neparna strana ulice).

Prilikom izrade Detaljnih mera zaštite urađene su izvesne izmene i dopune zaštite u odnosu na prethodno izdate Detaljne mere zaštite (br.306-2/12 od 01.10.2010. godine), za prostor oivičen ulicama Maksima Gorkog, Beogradski put, Blaška Rajića i Senćanski put u Subotici čiji deo je predmet Izmene Plana (neparna strana ulice Braće Radić). Izmene i dopune se odnose na objekte u ulici Braće Radić br.21, 23 i 43, kao i utvrđivanje tačnih visina po parcelama, odnosno na pojedinim delovima ulice.

Izmena dela Plana detaljne regulacije, za čije potrebe su izrađene Detaljne mere zaštite, je usvojena na Skupštini Grada Subotice i objavljena u Službenom listu Grada Subotice br. 28/2019 od 10.10.2019. godine na koji je dato mišljenje i saglasnost ove Ustanove (br. 470-2/21 od 06.08.2019. godine).

U vreme izrade Detaljnih mera zaštite urbanih i fizičkih struktura prostora koji se razrađuje Izmenom dela Plana detaljne regulacije (04.06.2019.god.) ulica Braće Radić je imala status prostorne kulturno-istorijske celine pod prethodnom zaštitom, a u međuvremenu je ulica Braće Radić utvrđena za Prostorno kulturno-istorijsku celinu ("Sl. glasnik RS" broj 50 od 12.07.2019. godine).

Radi detaljnijeg obrazloženja potrebno je napomenuti sledeće: Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica je ulicu Braće Radić prvi put evidentirao kao prostorno kulturno-istorijsku celinu pod prethodnom zaštitom 2005. godine. Tada su izrađene Mere zaštite nepokretnih kulturnih dobara za prostor Generalnog plana Subotica-Palić do 2020.godine (elaborat br.74-2/1 od 31.10.2005.). U tom elaboratu objekti pod brojem 21, 23, 33, 45, 47 i 61a, koji se pominju kao sporni, su valorizovani kao objekti neprimereni ambijentu. Objekat pod brojem 43 je valorizovan kao objekat od vrednosti.

Po drugi put je Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica je ulicu Braće Radić evidentirao kao prostorno kulturno-istorijsku celinu pod prethodnom zaštitom 2010. godine. Tada su izrađene Detaljne mere zaštite za Plan detaljne regulacije za deo prostora oivičen ulicama Maksima Gorkog, Beogradski put, Blaška Rajića i Senćanski put u Subotici (elaborat br. 306-2/12 od 01.10.2010.). I u ovom elaboratu objekti pod brojem 21, 23, 33, 45, 47 i 61a, koji se pominju kao sporni, su valorizovani kao objekti bez spomeničke vrednosti. Takođe, objekat pod brojem 43 je valorizovan kao objekat od vrednosti.

Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica ulicu Braće Radić  po treći put evidentira kao prostorno kulturno-istorijsku celinu pod prethodnom zaštitom 06.04.2015. godine. Nadležni Međuopštinski Zavod za zaštitu je napravio predlog odluke (broj 656-1/49 od 05.10.2017.godine) o proglašenju prostorno kulturno-istorijske celine "Ulice Braće Radić". Prema članu 29. Zakona o kulturnim dobrima Ustanova zaštite dužna je da u roku od dve godine utvrdi da li evidentirana nepokretnost ima spomenička svojstva i da u tom roku predloži utvrđivanje te nepokretnosti za kulturno dobro. Ukoliko evidentirana nepokretnost nije utvrđena za kulturno dobro u roku od tri godine od dana evidentiranja, na tu nepokretnost neće se primenjivati mere zaštite utvrđene ovim zakonom. Shodno pomenutom članu utvrđivanje ulice Braće Radić za prostorno kulturno-istorijsku celinu je trebalo da se završi do 06.04.2018.godine što nije učinjeno.

Pošto u zakonskom roku evidentirana nepokretnost nije utvrđena za kulturno dobro, nadležna ustanova zaštite je smatrala da procedura utvrđivanja proglašenja ulice Braće Radić za prostorno kulturno-istorijsku celinu neće biti sprovedena.

Prilikom izrade predmetnog elaborata Detaljnih mera zaštite (izrađene pre Odluke o utvrđivanju) korišćeni su elaborati dosadašnje valorizacije predmetnog prostora (posebno se vodilo računa o Detaljnim merama zaštite koje su izdate za potrebe izrade važećeg planskog dokumenta čija je Izmena rađena), kao i knjiga "Ulica Braće Radić u Subotici" koju je izdao Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica 2017.godine. Izvršeno je rekognosciranje terena i preispitana valorizacija svih objekata neparne strane ulice.

Način valorizacije svih objekata unutar prostorne kulturno-istorijske celine, koji nije definisan Zakonom o kulturnim dobrima, je urađen u skladu sa dosadašnjom metodologijom koja je korišćena u ranijim elaboratima izrađenim od strane ove ustanove (u ovim elaboratima izuzetak predstavlja objekat sa kućnim brojem 74 koji je jedini unutar predmetne prostorne kulturno-istorijske celine pojedinačno utvrđen za nepokretno kulturno dobro-spomenik kulture).

Objekti u ulici sa kućnim brojem 21 i 23, koji su u svim ranijim planskim dokumentima bili valorizovani kao objekti neprimereni ambijentu, odnosno kao objekti bez spomeničke vrednosti, su dobili status objekata od vrednosti, a kao osnovni razlog je uzeta činjenica da bi se njihovim zadržavanjem sačuvala sadašnja vizura na objekat Evangelističke crkve koja je vrednovana kao objekat od posebne vrednosti.

Početkom 2018.godine, a na zahtev vlasnika objekta sa kućnim brojem 43, stručni saradnici MZZSK Subotica su izašli na lice mesta i detaljnim vizuelnim pregledom dostupnih delova objekta konstatovali da je objekat u veoma lošem stanju i da je sklon padu, kao i da nijedna instalacija u objektu nije aktivna dugi niz godina. Kako bi se otklonile sve sumnje o stabilnosti, nosivosti, upotrebljivosti i trajnosti objekta zatraženo je sudsko veštačenje 31.05.2018. godine o zatečenom stanju objekta. Nalaz i mišljenje veštaka je dostavljeno ovoj ustanovi 18.06.2018. godine pod brojem 299-2/13. Zaključak pomenutog veštačenja: "Sa aspekta pouzdanosti korišćenja konstrukcija objekta se ne može kvalifikovati kao pouzdana jer sve komponente konstrukcije su ugrožene po jednom ili više kriterijuma, odnosno komponenti pouzdanosti. Uzimajući u obzir sve analizirane činjenice i aspekte potencijalne pouzdanosti korišćenja objekta može se nedvosmisleno zaključiti da objekat u zatečenom stanju ne zadovoljava i da bi isti ispunio osnovne zahteve pouzdanosti i bezbednog korišćenja neminovno je izvršiti totalnu rekonstrukciju velike većine elemenata konstrukcije ili njihovu zamenu sa novim, a u svemu ostalom neophodna je zamena sa novim".

Na osnovu svih navedenih činjenica, a posebno zaključka pomenutog sudskog veštačenja, objekat pod brojem 43 više nije valorizovan kao objekat od vrednosti.

U knjizi "Ulica Braće Radić u Subotici" koju je izdao Međuopštinski zavod za zaštitu spomenika kulture Subotica nijedan od pomenutih objekata (pod brojem 33, 45,  47 i 61a) nije obrađen, jer ovi objekti sa stanovišta istorije, arhitektonskih vrednosti, urbanizma, povezanosti sa značajnim istorijskim događajima i ličnostima nemaju vrednost (nije obrađen ni objekat pod brojem 43). Na tim objektima nisu primenjivane mere zaštite, niti su utvrđene nove istorijske činjenice na osnovu kojih bi se ti objekti mogli valorizovati kao objekti od vrednosti.

Prilikom utvrđivanja mera tehničke zaštite za ulicu, odnosno za sve objekte pojedinačno, zadržani su svi uslovi i parametri (materijalizacija, sprtanost, visina, namena) iz prethodnih Detaljnih mera zaštite koje su izdate za potrebe izrade Plana detaljne regulacije iz 2010.godine koji se kao takvi sprovode do današnjeg dana.

Predstavnici Međuopštinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture Subotica su upoznali Ministarstvo kulture i informisanja o načinu pristupanja i principima valorizacije prilikom izrade Detaljnih mera zaštite koje su izdate za potrebe izrade predmetne Izmene dela plana i preuzeli obavezu da dostave detaljan izveštaj o razlikama u valorizovanju objekata.

Smatramo da je naša ustanova prilikom izdavanja Detaljnih mera zaštite za potrebe izrade Izmene dela Plana, a nakon sprovedenih detaljnih i pažljivih analiza, postupila prvenstveno sručno i profesionalno, koristeći dosadašnju standardnu proceduru i metodologiju. Prilikom valorizacije pojedinačnih objekata korišćene su činjenice i argumenti kako bi se sagledala realnost i utvrdile stvarne i prave vrednosti unutar prostorne kultrurno-istorijske celine ulice Braće Radić.

Takođe smatramo da smo na ovaj način doprineli da predmetni urbanistički plan, na delu za koji su izrađene Detaljne mere zaštite, bude jasan i pregledan i omogući dalji razvoj ovog dela grada vodeći računa o stvorenim kulturnim vrednostima i kulturnom nasleđu.

// kraj saopštenja